اواخر سال ۱۳۸۹ مقاله ای با عنوان “پیشگویی زلزله مرگبار بعدی ایران (مقاله ای نه چندان جدی!)” در سیویلتکت منتشر شد که در آن در حکم تحلیلی آماری (و البته برای تاکید مجددا غیر علمی) مناطقی بر روی نقشه ایران مشخص شد که احتمال زلزله آنها در سال ۱۳۹۶ وجود دارد. متاسفانه بعد از ۷ سال تصادفا در نزدیکی یکی از مکانهای مشخص شده – کرمانشاه – زلزله فجیعی رخ داد که جان بسیاری از هموطنان رو گرفت. و البته از چند روز پیش زلزله های کوچکتری در کرمان رخ داد (و همچنان ادامه دارد) که جای نگرانی دارد. تصویر زیر زلزله های اخیر ایران که بزرگتر از ۴ ریشتر هستند را نشان میدهد (وبسایت مرکز لرزه نگاری کشور)

زمین لرزه های چند روز اخیر ایران

تاثیر بشر بر روی کره زمین تنها به هوا, زمین و آب محدود نیست, بلکه تا زیر پوسته زمین هم از طرز زندگی ما انسانها تاثیر میپذیرد. همانطور که میدانید, زلزله بصورت طبیعی از حرکت صفحات تکتونیکی زیر پوسته زمین ایجاد میشود. اما فعالیت انسانها نیز باعث ایجاد زمین لرزه هایی با بزرگی های مختلف میشود.

در این قسمت از دانستنی های جالب زلزله به پدیده لرزه های خورشیدی میپردازیم. زلزله تنها مختص کره زمین نیست و در سیارات دیگر نیز مشاهده میشود. اما یکی از جالبترین پدیده های لرزه ای, مخصوص خورشید است. موجهای لرزه ای خورشیدی همانند آنچه در کره زمین اتفاق می افتد منتشر میشوند. این پدیده اولین بار در ۹ ژولای ۱۹۹۶ توسط دانشمندان مشاهده شد. خورشیدلرزه مشاهده شده دارای انرژی با بزرگی ۴۰,۰۰۰ برابر انرژی زمین لرزه عظیم ۱۹۰۶ سانفرانسیسکو بود.

در این قسمت از دانستنی های جالب زلزله, به معرفی زلزله ای میپردازیم که یک شهر کامل را ۳ متر به سمت غرب جابجا کرد!

در این بخش از دانستنی های جالب راجع به زلزله, به پدیده نادر لرزه های یخی میپردازیم.

لرزه های یخی (Ice quakes یا Cryoseisms) زمانی رخ میدهند که رطوبت زیر سطح زمین به دلیل افت ناگهانی درجه هوا یخ زده و دچار انبساط میشود. این انبساط که به دلیل تغییر حالت آب از مایع به جامد است, باعث بوجود آمدن تنش در سطح زمین میشود. زمانی که این تنش زیاد بشود, بصورت ناگهانی باعث ترک خوردن زمین شده و صدای بلندی آزاد میشود. این پدیده چیزی همانند اتفاقی است که در صفحه های تکتونیکی در هنگام زلزله می افتد با این تفاوت که دلیل آن سرما و آب بوده و همچنین معمولا تنها خسارات کم و محلی از لرزه های یخی مشاهده شده است. گفته میشود در اکثر مواقع افرادی که بیش از صدها متر از اپیسنتر لرزه های یخی هستند, حتی متوجه آن نمیشوند. با این وجود گاهی اوقات لرزه های یخی با زمین لرزه اشتباه گرفته میشود و باعث وحشت افراد میشود. این اتفاق بیشتر در کشور کانادا و بخش شمال شرقی کشور آمریکا رخ میدهد.

شاید تصور کنید تنها چیزی که زلزله به همراه خود می آورد مشکل, دردسر ,مرگ و تخریب باشد اما همیشه این چنین نیست. دریاچه Reelfoot در تنسی آمریکا یک نمونه از عوارض مثبت زلزله است. این دریاچه به دلیل سری زلزله های New Madrid در بین سالهای ۱۸۱۱ تا ۱۸۱۲ شکل گرفت. گفته میشود در مدت تنها ۵ ماه, ساکنین ناحیه بیش از ۲۰۰۰ زلزله را احساس کردند. پس از مدتی ساکنین متوجه شدند بیشتر حفره های ایجاد شده در زمین (که باعث بلعیده شدن افراد متعددی شده بود) دارای دهانه هایی از شمال به جنوب هستند, به همین دلیل افراد درختهایی را در نزدیکی محل اسکان خود بریده و از شرق به غرب قرار میدادند تا در صورت باز شدن دهانه زمین بتوانند این درختها را بگیرند و از آن مانند پل برای جلوگیری از افتادن داخل حفره ها استفاده کنند. البته مشخص نیست آیا واقعا افرادی توانستند با این روش جان خود را نجات دهند یا خیر.

صحنه ای از ساختمانهایی که دچار ریزش شده اند, آتشسوزی ناشی از لوله های گاز ترکیده شده, اجسادی که در زیر آوار مانده اند و صدای شیون و گریه به نظر میرسد پایان یک زمین لرزه بزرگ باشد. اما همیشه اینگونه نیست. طبق نظریه طوفانهای زلزله (Earthquake Storms) که توسط پروفسور Amos Nur ارائه شده, یک زمین لرزه بزرگ میتواند یک سری زمین لرزه بزرگ دیگری را در همان صفحه تکتونیکی آزاد کند. حال این زمین لرزه ها ممکن است تا یک ماه دیگر یا حتی تا چند سال دیگر رخ دهند اما همگی به دلیل همان زلزله اولیه هستند. وی با مطالعه یک سری از زلزله های قدیمی و جدید این نظریه را توسعه داده است.

در بین تمامی حوادث طبیعی, زلزله را میتوان غیر منتظره ترین و مخرب ترین دانست. مخصوصا در نظر مهندسین عمران که با زلزله یک رابطه علاقه-تنفری قوی دارند!

با توجه به اینکه هیچ راهکار علمی و اثبات شده ای برای پیشبینی زلزله وجود ندارد (حداقل تا کنون), بهترین سیاست در برابر زلزله مقاومسازی سازه ها و کاهش اثر زلزله است. ابهام در زمان وقوع زلزله باعث شده است که هر از گاهی توجه کمتری به مبحث مقاومسازی شود, اما پس از هر زلزله مجددا برای ما یادآوری میشود که این خطر ممکن است هر لحظه ای رخ دهد. باید بر این نکته تاکید شود که مقاومسازی با هزینه بالا حتی اگر تا صد سال دیگر در محل زندگی ما زلزله ای رخ ندهد بهتر است تا آمادگی مقابله با این نیروی عظیم را نداشته باشیم و خسارات جبران ناپذیری را متحمل شویم.

اما در این سری مطالب میخواهیم به ۱۰ دانستنی جالب درباره زلزله بپردازیم که نه تنها برای مهندسین بلکه برای همه افراد میتوانند جالب باشند. قسمت اول این دانستنی ها مخصوص پدیده “نورهای زلزله” یا “Earthquake lights” است.

تصویری که مشاهده میکنید بخشی از شکاف واگرا بین دو صفحه تکتونیکی آمریکای شمالی و اروپا-آسیا است.این شکاف که در دریاچه Þingvallavatn در یکی از پارکهای ملی ایسلند واقع شده است, Silfra نام دارد. Silfra به یکی از مشهورترین جاذبه های زمین شناسی جهان تبدیل شده و افراد زیادی برای بازدید از آن به اعماق این دریاچه آب سرد میروند. این ناحیه در واقع مرز جدایی دو قاره است.

این جزوه را میتوان یکی از کاملترین جزوه های مهندسی زلزله دانست. این جزوه از مفاهیم مقدماتی مهندسی زلزله آغاز شده و در ادامه به مفاهیم بسیار پیشرفته تر در این زمینه میرسد. برخی از مطالبی که در این جزوه میتوان یافت در زیر آورده شده است:

جزوه مهندسی زلزله

بخش زلزله شناسی و زمین شناسی:

 نظریه زمین یکپارچه – نظریه جابجایی قاره ها (نظریه تکتونیک صفحه ای)